Kul azmayınca Hak yazmaz (kula bela gelmez Hak yazmadıkça Hak bela yazmaz kul azmadıkça) atasözünün anlamı;
“Atasözleri kişilerin deneyimleri, gözlemleri ve yaşadığı olaylardan çıkarılan öğütleri içeren sözlerdir. Bu atasözlerinde yer alan kısa ve öz söylemler, birçok insan için yol gösterici nitelik taşır. Bu noktada, ‘Kul azmayınca Hak yazmaz’ atasözü de önemli bir öğüt niteliğindedir.
Bu atasözünün özünde, insanların kendi sorumluluklarını yerine getirmediklerinde, ilahi adaletin de devreye giremeyeceği belirtilir. İnsanlar, kendilerinden beklenen görev ve sorumlulukları yerine getirmediğinde, Tanrı’nın da onlara yardımcı olmasının mümkün olmayacağına dikkat çekilir. Yani bir insanın başına gelebilecek belalar, sıkıntılar veya iyi şeyler, o kişinin kendi davranışlarına ve eylemlerine bağlıdır.
Bu atasözü aynı zamanda insanların kendi iradeleriyle hareket etmeleri gerektiğini vurgular. İnsanlar, kendi azimleri, çabaları ve emekleriyle başarılı olabilirler. Ancak, ‘Hak bela yazmaz kul azmadıkça’ kısmında da ifade edildiği gibi, insana verilen imkanlar ve fırsatlar da kısıtlıdır. Kişi, bu imkanları doğru kullanmalı ve sorumluluklarını yerine getirmelidir. Aksi takdirde, insan iradesine aykırı davranışlar sergileyenlerin karşılaşacakları zorluklar artabilir.
Bu atasözü aynı zamanda Tanrı inancıyla bağlantılıdır. İnsana, yaratılış gereği bazı kabiliyetler ve sorumluluklar yüklenmiştir. Bu noktada, kulun azması veya azmaması sonucunda Allah’ın vereceği karşılıklar belirlenir. İyi niyetle hareket eden, doğru tercihler yapan ve adil davranan kişilere, Allah tarafından yardım ve bereket gelir. Ancak kötü niyetli, haksızlık yapan ve sorumluluklarından kaçan kişiler, sıkıntılarla, zorluklarla karşı karşıya kalabilirler.
Sonuç olarak, ‘Kul azmayınca Hak yazmaz’ atasözü, insanların sorumluluklarını yerine getirmeleri gerektiğini, kendi gayret ve çabalarıyla hareket etmeleri gerektiğini ifade eder. İnsanların kendi tercihleri ve davranışları, geleceklerini şekillendirir. Allah, adil bir şekilde kullarına karşılık verir ve eylemleri sonucunda her birine layık olduğunu verir.”